Akşam Gazetesi
24-08-2008
Özlem Köyoğlu

Organik abartılıyor mu?

Zaman her şeyi değiştiriyor. Eskiden elmanın gösterişli iri ve kırmızı olanı makbuldü şimdilerde herkes kimyasallara bulaşmadan en doğal haliyle yetiştirilen organik, küçük ama lezzetli elmaları tercih ediyor. Sağlıklı yaşamanın bir trend haline gelmesiyle bu ürünlere normalden kat kat fazla para veren insanların sayısı da giderek artıyor. Elbette insanların yaşadığı bu değişimden rahatsız olan çevreler var. Özellikle de organik olmayan ürünler satan büyük şirketler ve kimya endüstrisi bu durum karşısında hayli tedirgin. Bu gruplar organik ürünlerin diğerleriyle aynı olduğu konusunda yapılan araştırmalara da hayli destek veriyor.

Bilimsel konularda ileriye gidebilmek için bu tür araştırmalara ihtiyaç olduğu ortada. Ne var ki hız ve teknoloji çağında yapılan bilimsel araştırma verilerinin genellenerek internet ve medya aracılığıyla dünyaya yayılması insanlarda kafa karışıklıkları yaratıyor. Bu araştırmalar arasında en çok dikkat çekenlerden birinin sonuçları geçtiğimiz günlerde açıklandı ve yine pek çok kişinin kafasının karışmasına neden oldu. Araştırma Kopenhag Üniversitesi’nde İnsan Beslenmesi Bölümü çalışanları Doktor Susan Bügel ve ekibi tarafından yapılmıştı. Bügel ve ekibinin araştırmasına göre organik ürünlerle konvansiyonel yani kimyasal ilaç ve hormon desteğiyle yetiştirilmiş ürünler arasında vitamin, mineral ve elementler bakımından hiçbir fark yoktu. Bu araştırmanın sonuçları dergiler ve gazetelerde yayınlanmaya başlayınca da olan oldu ve organik ürünlerin farklı şekilde yetiştirilen ürünlerle arasındaki farklar mercek altına alındı. Bu kaosta da olan yine ne yapacağına bir türlü karar veremeyen tüketiciye oldu. Peki, hangisi doğru? Organik ürünler gerçekten kimyasallarla yetiştirilen ürünlerden farksız mı? Bunu anlayabilmek için ortalığı karıştıran araştırmanın yapılış şartlarına bakmak gerekiyor.

ÜÇ FARKLI YÖNTEMLE YETİŞTİRDİLER

Susan Bügel ve ekibi bu araştırma kapsamında önce herkesin alışveriş listesinde yer alabilecek lahana, patates ve havuç gibi sebzeler seçti. Bu sebzelerin tohumları, ürünlerin yetiştiriliş biçimleriyle nitelik ve nicelikleri arasındaki bağlantıyı keşfedebilmek için iki ayrı sezonda üç farklı yöntemle yetiştirildi. İlk grup hiçbir kimyasal kullanılmaksızın organik bir şekilde; ikinci grup sadece gerekli olan zararlılara karşı normal düzenin gerektirdiği kadar kimyasal kullanılarak; üçüncü grup ise tamamen konvansiyonel yöntemle yani yasal olarak izin verilen her türlü ilaç ve hormon kullanılarak büyütüldü. Sonuç, üç ayrı şekilde yetiştirilen bu tohumlar arasında element, mineral ve vitaminler açısından hiçbir fark olmadığını gösteriyordu! Yetiştirilen sebzeler 2 yıl boyunca hayvanlara yedirilerek onların vücutlarındaki değerler ölçüldü. Bu aşamanın sonucu da diğerinden çok farklı değildi.

Organik ürünlerin dünya gıda pazarında yerinin büyümesi ve konvansiyonel ürünleri pazarlayan büyük şirketleri tehdit etmesi bu araştırmanın güvenilirliğini -her ne kadar saygın bir üniversite tarafından yapılmış olsa da- zedeliyor kuşkusuz. Üstelik araştırmanın yayınlandığı yer Kimya Endüstrisi Topluluğu’nun (Society of Chemical Industry) yayını olan Yiyecek ve Tarım Bilimi Dergisi’nin (Journal of the Science of Food and Agriculture) son sayısı.

YARARLIDAN ÇOK ZARARLI OLAN ARAŞTIRILMALI

Ancak Dr. Bügel ve ekibinin araştırması da dahil olmak üzere, tüm organik ürünleri tartışan çalışmaların güvenilirliğini zedeleyen bir nokta var ki konunun uzmanları bunun altını çizmeyi hayli gerekli buluyor. Uzmanlar bu tarz araştırmalarda gerçek farkın ortaya çıkması için organiğin yararlarından çok konvansiyonel olarak üretilen ürünlerin insan sağlığına zararları üzerinde durulması gerektiğini söylüyor. Ama bu konuda bilim adamlarını suçlamadıklarını da belirtiyorlar. Çünkü bu tarz çalışmaların net sonuçlara ulaşabilmesi uzun vadede yapılacak değerlendirmelere bağlı. Bu yüzden bitkilerin yetiştirilmesinde kullanılan kimyasalların insan vücudunda ne kadar sürede etkisini göstermeye başladığına dair bilimin elinde henüz net bilgiler yok.

Organik ürün yanlıları bunu tartışadursun kimya endüstrisi bu araştırmayı destekleyen açıklamalarını ardı ardına yayınlıyor. Geçtiğimiz günlerde Kimya Endüstrisi Toplululuğu (SCI)’nın onur üyesi Dr. Alan Baylis’in yaptığı açıklama da bunun bir uzantısı. Dr. Baylis, bitkiler için kullanılan kimyasal ilaçların insanlara zarar vermediğini şu sözlerle anlatıyor: Bitkileri hastalık ve zararlılara karşı koruyan kimyasallar artık çok dikkatle üretiliyor. Bunların insan vücuduna hiçbir zarar vermemesi için hassas bir şekilde çalışıyor ve başarıya da ulaşıyoruz.

Tüm bu karmaşanın ortasında kalan, doğayla birlikte hareket etmeyi, beslenmeden meslek seçimine bir yaşam tarzı haline getirmiş günümüz insanı ise şaşkın bir halde olup biteni seyrediyor. Sonuçta neyin ne olduğunu zaman gösterecek ama sanırız bu süreçte yapılacak en doğru şey, bu karmaşadan en az ‘hasarla’ çıkabilmek. Böyle düşünenlerin sayısı çoğaldığı için de nasıl bir araştırma yapılırsa yapılsın organiğe ilgi bitecekmiş gibi görünmüyor.

Organik tarım moda değildir - Cem Birder

Açık Radyo’da uzun süredir Toprak Ana adlı bir program yapan Cem Birder, aynı zamanda doğal ve sağlıklı yaşam konusundaki mücadelesiyle dikkat çeken Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği’nin eski genel müdürü. Birder, bu araştırmanın henüz yeni olduğunu ve güvenilirliğini kanıtlaması için zamana ihtiyaç olduğunu söylüyor:

Araştırmayı yapanlar 2 sene uğraşarak ‘organik ve konvansiyonel yetiştirilen ürünler arasında bir farklılık yoktur’ sonucunu çıkaracak yöntemi bulmuş olabilirler. Ama bence bunun bir adım ötesine geçmek lazım. Birincisi, bu araştırmada konvansiyonel dediğimiz kimyasal ilaç ve gübrelerle desteklenerek yapılan üretimin bitki türleri içinde ne gibi kimyasal kalıntılar bıraktığına ve bu kalıntıların insan sağlığını nasıl etkilediğine dair hiçbir bilgi yok. İkincisi, bu iki tür yetiştirme biçiminin doğaya etkisi üzerine veriler de çalışmaya eklenmemiş. Bu kimyasalların çevreye verdiği zararlar bugüne kadar pek çok önemli üniversitenin yaptığı araştırmalarla kanıtlandı. Bu tarz üretimin toprak değerlerini öldürdüğü, burada kullanılan sentetik esaslı gübrelerin yeraltı sularına karıştırdığı zehirler ve bunun doğada yarattığı kayıplar açıklandı. Araştırmanın doğruluğunun tespiti için bir de bu alanda araştırma yapan bilim adamlarına yorumlatmak lazım. Ayrıca araştırmayla ilgili tehlikeli bir nokta var ki bu pek çok kişinin gözünden kaçıyor: ‘Organik ürünler konvansiyonel ürünlerden farksız’ şeklinde bir genellemeyi yayarak bu önemli konuyu masum hale getirmek, bu iki ürünü birbirinin aynıymış gibi göstermek çok sakıncalı. Bu genellemeden ‘organik tarım zaten bir modaydı’ yorumuna çıkılır ki bu çok tehlikeli bir yaklaşımdır.

Kimyasalların etkileri 2 yılda ortaya çıkmaz

Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Gıda Mühendisliği Ana Bilim Dalı Başkanı Ahmet Canbaş, Kopenhag Üniversitesi’nin yaptığı araştırmayı yorumladı: Bu araştırmanın sonucu hedeflediği noktaya göre doğru olabilir. Ama bu sonuç yine de organik ürünlerin diğer şekillerde yetiştirilen ürünlerden hiçbir farkı olmadığını kanıtlamaz. Ayrıca bu 2 yıl süren bir araştırma. Kimyasalların etkileri, bununla oluşan kanser türleri bu kadar kısa sürede ortaya çıkmaz. Bu tür zararlar uzun süreli tüketimler sonucunda kendini gösterir. Öte yandan bu tarz ürünlerin arasındaki aroma yani lezzet farkı da gayet önemlidir.

Yine de bu araştırmanın sonucunu bir görüş olarak ele almak gerek. Bu işi her ne kadar bilimsel bir ekip de yapmış olsa bir araştırmadan genel bir sonuç çıkarmak bana göre çok doğru değil. Araştırma bir kenarda durur, yapılan diğer araştırmaların sonuçlarıyla birleştirilir. Zaten bilimsel araştırmalar böyle ilerler. Kişisel olarak ben organik ve konvansiyonel üretim sonucunda ortaya çıkan ürünlerin arasında fark olmadığını kabul etmiyorum. Hiçbir gıda uzmanının da bunu kabul edeceğini düşünmüyorum. Bir tek araştırmayla karmaşık ve ayrıntılı bir konudan genel bir sonuç çıkarılamaz.